منظور از فضایل، صفات و ویژگیهایی است که سبب برتری فرد یا گروهی بر دیگران میشود؛[۱] بنابراین «فضایل امام علی(ع)» مجموعهای از صفات و ویژگیهای حضرت علی(ع) نخستین امام شیعیان است که در آیات، روایات و نقلهای تاریخی به آنها اشاره شده و سبب برتری او بر دیگران است. در کتابهای کلامی شیعه، از فضائل علی(ع) برای اثبات امامت و برتری او برای خلافت هم استفاده شده است.[۲] از پیامبر(ص) نقل شده است فضایل امام علی آنچنان بسیارند که قابل شمارش نیستند.[۳] اهلسنت نیز به این مطلب اذعان کردهاند؛ برای مثال از احمد بن حنبل پیشوای مذهب حنبلی، نقل شده است آن مقدار که برای علی بن ابیطالب فضایل آمده، برای هیچیک از صحابه نقل نشده است.[۴]
فضایل امام علی(ع) دو دستهاند:
فضایل اختصاصی یا خصائص علی(ع): فضایلی که مخصوص او است، مانند خوابیدن او در بستر پیامبر(ص) در لیله المبیت و نزول آیه شراء درباره آن.
فضایل مشترک: فضایلی که پنجتن یا دیگر معصومان نیز دارند، مانند حدیث ثقلین که دیگر اهلبیت را نیز دربرمیگیرد و حدیث کسا که به پنجتن اختصاص دارد.
بر پایه روایتی که ابن شاذان قمی از پیامبر(ص) نقل کرده، کسی که فضلیتی از امام علی(ع) را بنویسد، تا زمانی که از آن نوشته اثری باشد، ملائکه برای او استغفار میکنند. همچنین کسی که به فضلیتی از او گوش بدهد، گناهانی که با گوش انجام داده و کسی که به فضلیتی از او نگاه کند، گناهانی که با چشم انجام داده، بخشیده میشوند.[۵]